Boerenkrijg

De Boerenkrijg is de benaming van een opstand in het najaar van 1798 tegen het Franse regime. Het was vooral een reactie tegen de toepassing van de wet op de conscriptie en de godsdienstpolitiek. Het verzet brak uit in oktober 1798 en bestreek diverse delen van Vlaanderen. Onder leiding van onder anderen Emmanuel J. van Gansen (1766-1842) en Emmanuel B. Rollier (1769-1851) vochten vooral de 'buitenlieden', in het bijzonder in de Kempen en in Klein- Brabant. De gevechten eindigden met de bloedige nederlaag van de boeren in de slag bij Hasselt op 5 december 1798, waarna nog slechts enkele lokale schermutselingen zich voordeden.

Vanaf ongeveer 1840 werd de Boerenkrijg een weerkerend motief in de Belgische politieke geschiedenis. Onder invloed van de romantiek en met de heropleving van de Vlaamse literatuur verwierf het een vaste stek in de historiografie en de fictie. Een dergelijk thema kon immers gemakkelijk dienen als referentiepunt voor de klassieke Belgische tegenstellingen. Afhankelijk van het moment, de politieke bruikbaarheid en de opvattingen van de auteur, werd de Boerenkrijg nu eens voorgesteld als een liberale strijd tegen de onderdrukker, dan eens als een strijd tegen het modernisme en voor het behoud van het geloof. Verder in de 19de eeuw werd de Boerenkrijg gebruikt als argumentatie tegen de invoering van de dienstplicht, tegen de verderfelijk geachte invloed van de stad op de plattelandsbevolking en, naar het einde van de eeuw toe, voor de vernederlandsing van het openbaar leven in Vlaanderen.

Het eerste verhaal waarin het motief van de Boerenkrijg verwerkt is, dateert van 1847: Pieter J. van Delen (1819-1890) publiceerde toen in het Antwerpse tijdschrift Het Taelverbond zijn novelle De Vondeling: een jonge man die zich aan de conscriptie wil onttrekken, gaat in Luxemburg deelnemen aan een nobele maar tevens ook zinloze vrijheidsstrijd gezien er geen enkele kans op slagen bestaat. In 1849 verschijnt Eenige Voorvallen uit den Brigands- Oorlog van de Turnhoutse letterminnaar Etienne Splichal (1810-1866), die historische feiten aanvult met romantische fantasie. De Turnhoutse leider Corbeels is de held van het verhaal. In Pieter F. van Kerckhoven Van Kerckhoven, Pieter F.
Lees meer s fictief Brigands Brigand(s)
Brigand(s) is een naam die de autoriteiten van de Franse republiek na de Franse Revolutie van 1789 gaven aan opstandelingen tegen hun gezag. In de katholieke flamingantische literatuur we... Lees meer verhaal Valentyn (1851), gesitueerd in de 'Brabantse' Kempen, wordt voor het eerst het vrijheidsideaal gekoppeld aan het vrijheidsstreven van de V.B.

Hendrik Conscience Conscience, Hendrik
Hendrik Conscience (1812-1883) was de eerste auteur die het in België aandurfde een roman in het Nederlands te schrijven en te publiceren. Zijn oeuvre van zo’n 65 romans, dat ook een bred... Lees meer is de man die de Boerenkrijg in een historische roman verwerkte. Centrale motieven in De Boerenkryg (1853) zijn: de verheerlijking van de overwonnen partij en de strijd tegen het Franse imperialisme. De eigenlijke historische figuren treden niet op in het verhaal, maar in het fictieve plaatsje Waldeghem is duidelijk het bestaande Lichtaart te herkennen. Bovendien pleegde de auteur een grondige voorstudie. Met Conscience's roman raakte de benaming Boerenkrijg ingeburgerd en werd eraan een positieve, zelfs vererende betekenis gegeven. Het werk kende veel succes in zowel binnen- als buitenland waar het actuele karakter – de strijd tegen de annexatieplannen van Napoleon III – onderkend werd. De Boerenkryg bracht ook de wetenschappelijke belangstelling voor dit onderwerp op gang. De eerste uitgebreide studie La Guerre des Paysans werd gepubliceerd in 1863 door Auguste Orts. Maar ook op literair vlak kende Conscience navolging; De Dorpspastoor van August Snieders Snieders, August
Lees meer verscheen kort na De Boerenkryg, ook in 1953, en was het begin van de reeks die later de titel De Sansculotten in België zou heten.

Na deze eerste opflakkering was het wachten tot de jaren 1880 vooraleer op literair vlak opnieuw aandacht werd besteed aan het Boerenkrijg-motief, dat vanaf toen gebruikt werd in de levensbeschouwelijke strijd tussen katholieken en vrijzinnigen. Langs katholieke zijde werd het religieuze element geaccentueerd. Het Davidsfonds Davidsfonds
Het Davidsfonds is een katholieke Vlaamse cultuurvereniging, die werd opgericht in januari 1875. Lees meer gaf in die jaren drie romans uit waarin het Boerenkrijg-motief steeds sterker doorklonk: De Scheerslijper van Jan R. Snieders Snieders, Jan
Lees meer , de tweedelige roman De Franschen in Vlaanderen van Julius Plancquaert (1853-1888) en ten slotte Onze Boeren van A. Snieders in de reeds vermelde reeks (1889). De eerste twee werken zijn bijzonder passend voor de sfeer tijdens de schoolstrijd; naast anti-Frans zijn ze in de eerste plaats anti-maçonniek. Belangrijk is nog dat Plancquaert voor het eerst de namen van Rollier, Van Gansen en Eelen vermeldt, zij het in de historische uitweidingen. Er zijn ook gemakkelijk parallellen met Conscience's De Boerenkryg te trekken. In A. Snieders' roman vormen de historische feiten en figuren de kern van het verhaal.

Van Georges Eekhoud Eekhoud, Georges
Lees meer , de Frans-Belgische auteur, verscheen in 1891 Les Fusillés de Malines waarin op een vitale manier de eenenveertig te Mechelen gefusilleerde 'boeren' worden verheerlijkt. Literair is het de beste roman die aan de Boerenkrijg werd geweid. Niettemin kreeg het veel kritiek te verwerken; voor de katholieken was het te sensueel, voor zijn Franstalige geestesgenoten té religieus en té anti- Frans.

In de jaren 1890 verscheen nog een aantal werken over de Boerenkrijg, die literair niets te betekenen hadden, maar wel als volkslectuur het idee van de verheerlijking van de Boerenkrijg verspreidden.

De herdenking van het eeuwfeest in 1898 legde het beeld vast zoals het in de loop van de 20ste eeuw werd doorgegeven.

De viering werd voorbereid door het Davidsfonds en de Katholieke Vlaamsche Landsbond Vlaamsche Katholieke Landsbond
Lees meer , die reeds eind 1892 een Nationaal Comiteit oprichtten met Joris Helleputte Helleputte, Joris
Joris Helleputte (1852-1925) heeft bijna een halve eeuw lang gewogen op de Belgische samenleving: als neogotisch architect, als gangmaker van sociale organisaties, inzonderheid de Belgisc... Lees meer als voorzitter. Van oktober 1897 tot oktober 1898 verscheen het tijdschrift De Boerenkrijg dat de verscheidene vieringen moest coördineren en waarin talrijke korte historische bijdragen verschenen. De oprichting van vele monumenten ging gepaard met de publicatie van een zeer lange reeks van literaire werken met een matig gehalte (onder meer van Servaas Daems Daems, Servaas
Servaas Daems (1838-1903) was een premonstratenzer kanunnik, dichter en redenaar. Hoewel hij zich in het openbaar zelden met de problematiek van de Vlaamse beweging heeft ingelaten, zijn ... Lees meer , een van de bezielers van de herdenking, van Désiré Claes Claes, Désiré
Désiré Claes (1836-1910) was werkzaam in het onderwijs. Hij was ook actief als publicist en literator en speelde van bij de oprichting een belangrijke rol in het Davidsfonds, waarvan hij ... Lees meer , Philippe Kervyn de Volkaersbeke Kervyn de Volkaersbeke, Philippe
Philippe Kervyn de Volkaersbeke (1815-1881) was een Gentse politicus die een historische en culturele belangstelling koesterde voor Vlaanderen en de Vlaamse beweging. Lees meer en Florimond van Duyse Van Duyse, Florimond
Florimond Van Duyse (1843-1910) ijverde als magistraat voor Nederlandstalige militaire rechtspraak. Ook verzamelde en bestudeerde hij oud-Nederlandse volksliederen. Verder componeerde hij... Lees meer ). Bekend werd het lied O Kruise den Vlaming van Arthur Scheiris. Uit het door Kamiel van Caeneghem Van Caeneghem, Kamiel
Kamiel van Caeneghem (1860-1944) was een katholieke en Vlaamsgezinde onderwijzer. Hij was één van de oprichters van het folkloristische maandblad Volk en Taal en lag mee aan de basis van ... Lees meer verzorgde gedenkboek (Onze boeren verheerlijkt), dat pas in 1904 zou verschijnen, blijkt hoezeer de Boerenkrijg in Vlaanderen werd gezien als een nobel verzet tegen de Franse dwingelandij en de godsdienstige verdringing. De verheerlijking kreeg naast een flamingantisch ook een sterk katholiek karakter. Maar ook langs Franstalige kant ging de herdenking van de Boerenkrijg niet ongemerkt voorbij. In tegenstelling tot Vlaanderen was de verheerlijking echter niet gericht tegen Frankrijk.

Dit veranderde tijdens het interbellum. Franstalige patriotten gebruikten toen wel de Boerenkrijg als voorbeeld van verzet tegen een te opdringerig Frankrijk. Eind de jaren 1930 verschenen nog drie interessante publicaties over de Boerenkrijg: Het Kerkboekske van Dictus-Oome, een novelle van Ernest Claes Claes, Ernest
Ernest Claes (1885-1968) was een schrijver van volkse romans en verhalen en een leidend ambtenaar in de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij vervolgd wege... Lees meer (1937), Brigands in 't Geweer, een historische roman in de geest van Conscience en Snieders door Frans Verachtert (1939) en Voor Outer en Heerd, een gedicht van Jozef Simons Simons, Jozef
Jozef Simons (1888-1948) was een Kempische schrijver, die vooral bekendheid vergaarde met zijn oorlogsroman Eer Vlaanderen vergaat (1927). Lees meer op muziek van Armand Preud'homme Preud'homme, Armand
Armand Preud’homme (1904-1986) was organist en toondichter. Zijn bekendste lied is Kempenland. Ook dirigeerde hij geregeld tijdens Vlaams-nationalistische evenementen zoals het Vlaams-Nat... Lees meer .

Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren de werken over de Boerenkrijg ofwel uitingen van verzet (Les Cariatides van Henry Carton de Wiart Carton de Wiart, Henry
Henry Carton de Wiart (1869-1951) was een christendemocratisch politicus die meerdere ministerfuncties vervulde. Lees meer werd door de bezettende overheid verboden) ofwel collaboratiegezind of nationaal-socialistisch van inspiratie.

Na de oorlog en in de sfeer van de nieuwe viering in 1948, vooral bezield door Mgr. Karel Cruysberghs Cruysberghs, Karel
De Antwerpse priester Karel Cruysberghs (1891-1976) speelde als algemeen proost van het Jeugdverbond voor Katholieke Actie een rol als bemiddelaar in het conflict met het AKVS eind jaren ... Lees meer en bestendigd in de stichting van het Centrum voor de Studie van de Boerenkrijg te Hasselt (1955), verschenen opnieuw heel wat Boerenkrijg-verhalen, jeugdboeken, gedichten, toneelstukken enzovoort. Zeer vernieuwend was deze oogst niet; Conscience gold nog steeds als het na te volgen voorbeeld. Verder was er van enig flamingantisme nauwelijks of niets te bespeuren. Sindsdien is de belangstelling voor de Boerenkrijg gevoelig afgenomen en zijn publicaties ofwel van lokaal-historische aard ofwel onder de vorm van jeugdverhalen en strips.